Monday, August 28, 2023

පට්ටි මානසිකත්වය - Herd mentality

 අපේ පැත්තෙ තියෙනවා පැසිෆික් මෝල් කියලා වෙළඳ සංකීර්ණයක්. ඒකෙ වැඩි හරියක්ම ඉන්නෙ චීන්නු. හොර ෆෝන්/අයිපෑඩ් අන්ලොක් කරන "ෂේඩි" බිසිනොස්ද ඇතුලුව, ලාභ නමුත් ගාණෙ හැටියට වටිනා බඩු ගන්න නියම තැන. ඔතන කඩේක "store closing everything must go" සේල් එකකට, අපේ හෝතම්බුවා ගිහිල්ලා. සූ ගාලා චීන ගෑණු බඩු තෝරනවලු. හෝතම්බුවා, ඒ චීන නඩයෙන් ඈත් වෙලා කොනක තිබිච්ච බඩු ලොට් එකක, බඩුවක් බලන්න අතට ගත්තලු. අර චීන නඩේම එතනට කඩා පැනලා, ඉතුරු හොඳ බඩු ටික සිං ගාලා වාෂ්ප කෙරුවලු. 


හෝතම්බුවා කියනවා, එතන හිටියලු, මොකක් හරි භාණ්ඩයක් අතේ තියන්, වට-පිට බල-බල ඉන්න එවුන්, අනිත් එවුන් තෝරන්න මොනවද කියල බලන්න. විශේෂයෙන්ම, මේ සෝෂල් මීඩියා යුගේ මේ "mob behavior" එක බොහොම සුලභ දසුනක්. 


අහල ඇති නෙව කුප්‍රකට The Stanford Prison Experiment ගැන. රංචු ගැහුනාම Power dynamics සහ Abuse of power අපට බලපාන්නෙ කොහොමද කියන එකට මේක හොඳ උදාහණයක්. අපි වැඩිදෙනෙක් බලාගෙන ඉන්නෙම කවුරු හරි පෙරමුණ ගන්නකම්, රැල්ලෙ යන්න. මේ මානසිකත්වය දේශපාලනයෙදි වගේම හමුදාවෙදිත් ප්‍රයෝජනයට ගැනෙනවා. 

Linus Tech Tips(LMG- Linus Media Group) කියන්නෙ, මිලියන 15 අනුගාමිකයො ඉන්න ලොකුම යූ-ටියුබ් ටෙක් චැනල් එකක්. කම්පියුටර් සේල්ස් රෙප්  කෙනෙක් විදිහට ජීවිතේ පටන් ගත්ත ලයිනස්, යූ-ටියුබ්  අධිරාජ්‍යක් ගොඩනැගුව. ඒත් corporate dictatorship විවේචනය කරපු ලයිනස්ම, ඒ තත්ත්වයට පත්වීම දෛවයේ සරදමක්.

මිලියන් ගාණක් අනුගාමිකයො ඉන්න නායකයෙක්, වැරදි පාරෙ ගියොත් ඒකෙන් වෙන සමාජ හානිය බරපතලයි. දැන් ඔහෙලා හිතෙන්නෙ, මේ ගැන දැණුවත් වුනොත් එහෙම වෙන එකක නෑ කියලද? මොන පිස්සුද, සමහර වෙලාවට මාත් ඔය රැල්ලෙම  යන්නෙ යස අපූරුවට?🤣 තත්ත්වය, තරාතිරම , උගත්කම බල නොපාන මේක ස්වභාවික මිනිස් ගතියක්. 

දැන් අපේ හෝතම්බුවාත් සේල් යනවා. පුටියට පිංසිද්ද වෙන්න, දැන් ජීවන වියදම අහස උසට නැගලා නිසා, බ්‍රෑන්ඩඩ් උස්මුරුත්තව හැදිලා හිටිය හෝතම්බුවාත් සේල් යන එකේ වැරැද්දක් මම දකින්නෙ නෑ. ආ, අර වැග්නර් බොසාත් මලාලු නේද? හදිසි අනතුරක් කියන්නෙ, රුසියාවෙ නිසා විස්වාස කරන්නම වෙනවා.


ආර්ට් පුරවපු කැනපි විහිදුණු දරුණු පපු ලෑලි
මාත් දකිනවා මේ සොසයිටියෙ හුඟක් වැඩ කෑලි
එකතු කරගෙන පරණ බඩු කෑලි
කටු ගඩොල් බිත්තියෙත් ඇඳෙනවා .....ආර්ට් බොබ්මාලි


(ඡායාරූප සහ වීඩියෝ අන්තර්ජාලයෙනි)


Tuesday, August 22, 2023

සොහොන්පල්ලාගේ මතක වස්තුව

එදා තවත් එක් ඒකාකාරී රාජකාරී දිනයක අවසානයක්. සුපුරුදු පරිදි කඩේ ගොස්, බඩු මලු ඉහින්, කනින් එල්ලා ගෙන පාර පනින විට, දුරකථන ඇමතුමක් එනවා. දුරකථන තිරය, වාහනක නලා හඞ, ස්ලාං බලාං ඩෝං.......ඊලඟ මම ඉන්නෙ කලු කෝට් කාරයෙක් ඉස්සරහා. නෑ, නෑ අලුත් කඩේ නෙමෙයි. කෝට් කාරයා මට කියනවා, මගේ"කල් ඉකුත් වූ" බව.

මම ඇහැරෙන්නෙ නුපුරුදු පරිසරයක. මායාකාරියො කතා කරන මිනී ඔලු, ඇල්කෙමි, මන්තර සහ සොම්බි ඉන්න, මේක වැඩවසම් යුගයේ අමුතු නගරයක්.මම දැන් ඒකෙ සොහොන්පල්ලා. ටවුන් බාර් කීපර් තමයි මේයර්. බාර් එකේ නම "ඩෙඩ් හෝර්ස්". එහෙ කස්ටිය කරන්නෙත් බෝතලයක් ගහලා හාන්සි වෙන එකම තමයි.  කතා කරන බූරුවෙක් මට මිනී ගෙනත් දෙනවා. බූරුවා මට "කොමරේඩ්" කියා අමතනවා. මං හිතෙන්නෙ ඌ සමාජවාදියෙක්. මිනී වැලලුවාම මට සල්ලි ලැබෙනවා. මෙතන මගෙ රස්සාව මිනී විකුණගෙන කන එක. මිනී වලින් සොම්බි හදලා, උන් ගෙන් පඩි, කෑම නැතුව  වැඩ ගත්තෑකි ( කම්කරු පන්තිය සූරාකෑම). පස්සෙ මමත් බාර් එකක් අරිනවා. එක දවසක් බූරුවා ස්ට්‍රයික් කරනවා. ඌ මට "ධනවාදියා" කියල බනිනවා. ගේන එක මිනියකට, කැරට් පහක් ඕනෙ කියලා ඌ හතර ගාතෙ දාලා බිම වැටිලා උපවාසයක් කරනවා. ඉල්ලීම් නොදුන්නොත්, යූනියන් එක දාලා ගෙට ගිනි තියනවා කියල තර්ජනය කරනවා. මම  සොහොන්පල්ලෙක් වුනේ "Graveyard Keeper" කියන ගේම් එකේදී. මට මේ ගේම් එක අල්ලලා ගියේ, සැබෑ ලෝකයෙත් අපි කවුරුත් මිනී විකුණගෙන කන චරිත හින්දද මන්දා?


ප්‍රේමකීර්ති ඔහුට කිව්වෙ "පනාපුත්‍ර කුහුඹු පැණියා" (ජැක්+සන්+ඈන්ට්+හනි)කියලයි. කොන්ගානිගේ ජෝසප් මල්සි ජැක්සන් ඇන්තනි නම් වූ ඔහු, කොළඹ විශ්වවිද්‍යාලයේ සිංහල භාෂාව සහ සාහිත්‍යය පිළිබඳ ගෞරව උපාධිධාරියෙක් මෙන්ම ශ්‍රී ජයවර්ධනපුර විශ්වවිද්‍යාලයේ ජනමාධ්‍ය පිළිබඳ ශාස්ත්‍රපති උපාධිධාරියෙක්.

ඒ දැණුම අධ්‍යක්ෂක, නිෂ්පාදක, තිර රචක,  නවකතා රචක, තීරු රචක, ගීත රචක, ඉතිහාසඥ සහ සංචාරක යන අංශ තුලද කැපී පෙනෙන ලෙස ඉදිරිපත් කලා. තමන්ගෙ වටිනාකම දැණගෙන  හොඳට මාකට් කරගත්තා. ඒත් ඒ එක්කම අපට දැණෙන යමක් ඉදිරිපත් කලා. 

 "ජැකා" කඩුල්ලේ "කුරුස මුදලාලි", ඇල්ල ලඟ වලව්වේ "හාමු මහත්තයා". මේ ඒ අප ආදරය කල ජැකා:



උඹේ සපත්තුව වැළඳ බදා- උඹේ සබුක්කුවෙ පහර කකා
ගත කළ මනරම් සොඳුරු දිවිය ඒ -දෙවියනි මූන් අද කරති නිගා

-(මෙතින්න මාරු වෙනු)-

ඔහු ඉතා දක්ෂ කතාන්දර කාරයෙක්. ඉරිදා ලක්බිම පුවත්පතේ තීරු ලිපි ලෙස පලවූ "පනාපුත්‍ර මතක" එක හුස්මට කියවිය හැකි ලිපි පෙලක්. ඒකෙ තියෙන්නෙ ගමේ විස්තර. හුදී ජන කතන්දර. පොඩි කාලෙ කෙල්ලො එක්ක සෙල්ලං කරපු හැටි, ගොක්කොල කලාව කතෝලික උත්සව වලට ගෙනිච්ච හැටි. තාත්තගෙ, සීයගෙ විස්තර. "කළු ගඟ දිගේ" වගේ ගවේශනාත්මක සංචාර වැඩසටහන් වලට ඔහු ආඩින්ගෙ පැටිකිරිය වගේ ඉතිහාසය, දක්ෂ ලෙස මුසු කලා. 

සමහරු ඔහුට නිවන් සුව පැතුව. ජැකාම කියපු විදිහට ඔහු "උපතින් කතෝලික, සගිස්කුරුතිය බෞද්ධ" නිසා සමහරු පටලෝ ගන්න ඇති. තවත් අය අලියට නිවන් සුව පැතුව පැතුව. අලිය බෞද්ධද මන්දා? වාහනයක් කුඩු වෙන්න හැපිච්ච අලියා නැගිටලා ගියාලු. ගිය පාර දිගේ වනජීවී එක ගියත් හොයා ගන්න බැරි වුනාලු. සමහරු කියනවා, ඒක අලි පිල්ලියක් ලු. ජැකාගෙ එක මතක වස්තු කතාවක, කනප්පුවක් ඇවිද්ද්දෝල කම්බි වැටක් පන්නෝපු කතාවක් තියනවා. මේව අදටත් ගැමි ජනයගෙ විස්වාස. ඔහු හුදී ජන හදවතට කතා කලේ එහෙමයි.

ජැකා දේශපාලනය කලා, කඩේ ගියා.ඒක ඔහුගෙ තෝරාගැනීමේ නිදහස. ඒකෙ සදාචාරාත්මක භාවය ගැන නං අනේ මන්දා?මතක විදිහට දේශපාලනයට කඩේ ගිය එකම කලාකාරයා ජැක්සන් විතරක් නම් නෙමෙයි. ඒත් අපි කවුරුත් සර්ව සම්පූර්ණ නැති නිසා මම ඒ ගැන අදහස් දැක්වීමෙන් වළකිනවා.  ඒත් ජැකා වටිනා කලාකාරයෙක්. ඔහු අපට යමක් දුන්නා. ඒ ගැන මම ඔහුට ස්තූතිවන්ත වෙනවා. ඒ බව කියන්න, මිනිහෙක් මැරෙනතෙක් ඉන්න ඕනෙ නෑ නෙව? 




කාෂ්ඨෙට මැලවෙච්ච හැඩක් නොපෙනෙනෙ ලයක
සොච්චමට විකිණිච්ච නමක් නැති චිත්‍රයක
සනුහරෙන් දැලි අඟුරු ගානකොට පෙනි පෙනිම
වචන ගල් මුල් වැදුණ අලිය ගිය කූටරෙම....


(ඡායාරූප සහ වීඩියෝ අන්තර්ජාලයෙනි)

Wednesday, August 9, 2023

බුබුලක ජීවත්වීම වරදක්ද?

Bubble life -cat style
ලෝකයේ සිටින සෑම කෙනෙකුම "බුබුලක්"  ඇත. එකම වෙනස වන්නේ එම බුබුලේ නිර්වචනය, ප්‍රමාණය සහ සංයුතියයි. සමහර අයගේ බුබුලු විශාලයි. සමහර ඒවා කුඩා ය. සමහර ඒවා අන් අයගේ බුබුලු වලට වඩා වෙනස් ය, සමහර ඒවා ඉතා ප්‍රාථමික ය. නමුත් අපි හැමෝම විටින්, විට මේ බුබුලු වල ජීවත් වන්නෙමු. මටද "බුබුලක්" දෙකක් ඇති නිසා,  මට අන් අයගේ "බුබුලු ජීවිත" ගැන අවුලක් නැත. 


ඉන්ටනෙට් බුබුල


වැඩි හරියක් "එක රෑනේ පක්සීන්" ඉන්නා ඉන්ටනෙට් බුබුලේදී පක්සියා, නෝ-නේම්, නෝ-ෆේස් නෝ-නම්බර් මූකලං බස්සාය. බස්සාගේ ඇනෝනිමස් භාවය ගැන, එකෙක් දෙන්නෙක් බකට් ඇද්ද නමුත්, පක්සියා ඒවාට සැලුනේ නැත. 

මා තවදුරටත් ඉන්ටනෙට් බුබුලේ රැඳී සිටින්නේ, මා තවමත් එයට කැමති නිසාය.  මා නොදන්නාදේ , ඔබ දන්නා නිසාය. දැණුමැත්තෝ එයට "සාමූහික බුද්ධිය"(collective intelligence) කියා කියති. නමුත්, මේ රංචු ගැසීමේ ප්‍රතිඵල, සැමවිටම ධනාත්මක වන්නේ යැයි සිතීම මුලාවකි. හේතුව මේ  "රංචු මානසිකත්වය"(Herd mentality/ group thinking) නිසා එන "සාමූහික මෝඩකමේ" බොරු වලවල්‍වල වැටීමේ සම්භාව්‍යතාවයක් ඇති බැවිනි.



නිදිගේ බුබුලෙන් "සැනසුම" පැදුරටත් නොකියා මාරු වී ඇත. කියවන්නට තියෙන පොත් රාක්කයට වී බුකවා ගෙන සිටින බවත්, වෙනදා සිතට සතුට ගෙනා ගීත, චිත්‍රපට අද ඔහුට නියවන බවත් ලියා ඇත. නිදිගේ පසුගිය පෝස්ට් කීපය තුල, වරින් වර කියවුන මවගේ සෞඛ්‍ය පිරිහීම, අපගේ සිතෙත් කණගාටුවක් මෙන්ම බියක් ඇති නොකලා යැයි කීව නොහැකිය. 


රුසියන් බුබුල


නගරයක්, රටක් වුවත් බුබුලක් ලෙස සැලකිය හැක. රුසියන් බුබුලේ ජීවත්වන පුටියා, යුක්‍රේනයේ ධාන්‍යාගාර වලට අහස් ගුණ්ඩු අරින්නේ, රිලවුන් නාසීන් එලවන්නය.  සමහරු කියන්නේ, උන්නැහේගේ "බකට් ලිස්ට්" එකේ තුන් රුසියාවම එක් සේසත් කර, ඔටුණු පළඳින සිහිනයක් තියන බවයි. ඒත් සමහරු කිව්වේ, මේක ධනවාදී කුමණ්ත්‍රනයක් බවයි.බුබුලේ රුස්සන්ට, පුටියා අධ්‍යාත්මික නායකයාය. යුක්‍රේනයට නෙලීම "ඉස්පැසල් මිලිටරි ඔපරේෂොන්‍" ය. ක්‍රිමියන් පාලමට ගැසීම "ත්‍රස්තවාදී " ක්‍රියාවක් ය. බුබුලේ බලය එසේය.චීනාගේ වවුල් වසංගතයෙන් බැටකා, යාන්තං පණ බේරාගත් අපගේ බත්පතට කෙලෙව්වාට, අපි නං කලේ පුටියාගේ මෑණියන්ට පිං අනුමෝදං කරවපු එකය.

පාලම් බුබුල


පාලම් බුබුලේ විසේසත්වය, කවදාවත් පාලමෙන් එගොඩ නොවීමය. පාලමේ ඉන්නාතාක් කල් අලියා ගොඩය. අලියා "කල දුටු කල වල ඉස ගැනීමේ" කලාවේ පිකාසෝය. අලියා නිසා කපුටාත්, මයිනාත්, ඩේසි ආච්චිත් ගොඩය. ඒ නිසා ඩිමෙන්ෂියාවෙන් පෙලෙන රටවැසියාත් ගොඩය.

හෙලවෙන කොට වැල් පාලම
දෑස පියන් බිම නොබලන්
අපට පුතේ ඇපත් නැතේ
හෙල ගැඹුරුයි... පුත නොබලන්

අලියා බලයි මුහුණ උඹේ
උඹව රකී යමන් පුතේ

ඔය කොයි බුබුලත් අන්තිමට ඩාම් වෙනවා ඩූම් වෙනවා - අප්පච්චී

මගේ සතුටු බුබුල


මේ බුබුලේ අන්තර්ගතය කලින්, කලට වෙනස් වන නමුත්, මේ දවස්වල එහි ඇත්තේ 1940 එංගලන්තයයි. Cobblestone ගල් ඇල්ලූ පටු පාරවල්, සන්ග්ලාස් දැමූ අස්පයින් සහිත කරත්ත. ගෑස් පහන් වීදී සිතේ ඇති කරවන්නේ, "හැරී පොටර්" මායා චමත්කාරයකි. මේ කතාව, නැවත ප්‍රතිනිර්මාණයක් කල එකක් වුවත්,  "ඓතිහාසික නිරවද්‍යතාවය" පරිකල්පන බුබුලකට අත්‍යාවශ්‍යම සාධකයක් නොවේ.


සුවපහසු විසිත්ත කාමරය, සැබෑ ගිණි උඳුන මත නිරන්තරයන් පැසෙන තේ පෝච්චිය සහ ඉංග්‍රීසී පතරාසයත්  මෙහිදී ඔබට දැක ගන්නට හැකිවනු ඇත. මෙහි ඇති යැයි පැවසෙන, යෝක්ෂයර් ඇක්සන්ට් එක ගැන මට නුහුරු බවක් දැණුනේම නැත. හොඳින් නිරීක්ෂණය කලොත්, එදවස ඇන්ටීක් නමුත් ප්‍රායෝගික රෙදි සෝදන උපකරණ සහ ක්‍රමවේද බලා ගන්නට අවස්ථාවක් ලැබෙනු ඇත. 



 
(ඡායාරූප සහ වීඩියෝ අන්තර්ජාලයෙනි)